I wished a friend a "freilichin Chanukah". He didn't like it and told me that Yiddish is a corruption of German etc. etc.
I shared with him a thought of Rav Soloveitchik [not one suspect of remaining in the ghetto...]:
וועגן ייִדיש
איך בין ניט קיין ייִדישיסט, וועלכער גלייבט, אַז דאָס לשון אַליין שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן אַבסאָלוטן ווערט. אָבער אַ גמרא–ייִד בין איך יאָ, און איך וויס אַז הייליקייט און אַבסאָלוטקייט זײַנען ניט אַלע מאָל אידענטיש.
די הלכה האָט פֿאָרמולירט צוויי אידעען פֿון קדושה: 1) גופֿי–קדושה, 2) תּשמישי–קדושה. זי האָט אָפּגעפּסקנט, אַז מען דאַרף ראַטעווען פֿון אַ שׂריפֿה שבת ניט נאָר די ספֿר–תּורה, נאָר אויך דאָס מענטעלע אין וועלכן זי איז אײַנגעוויקלט; ניט בלויז די תּפֿילין, נאָר אויך דאָס זעקל אין וועלכן זיי ליגן. ממילא, ייִדיש ווי אַ שפּראַך, ניט קוקנדיק וואָס זי איז ניט פֿאַררעכנט צווישן גופֿי–קדושה, געהערט זיכער צום קלאַס פֿון תּשמישי–קדושה, וועלכע זײַנען אויך הייליק, און וועלכע מען מוז באַשיצן מיט אַלע כּוחות.
איז דען דאָ אַ שענערער ׳׳תּיק׳׳, אין וועלכן די הייליקסטע ספֿרי–תּורה זײַנען געווען, און זײַנען נאָך אַלץ, אײַנגעוויקלט, ווי ייִדיש? אויף דער שפּראַך האָט דער רמ׳׳אָ, דער מהרש׳׳ל, דער ווילנער גאָון, ר׳ חיים וואָלאָזשינער און אַנדערע גדולי–ישׂראל מיט זייערע תּלמידים תּורה געלערנט. אויף ייִדיש האָט דער בעל–שם–טובֿ, דער מעזעריטשער מגיד און דער אַלטער רבי סודות פֿון מעשׂה–בראשית דערקלערט. אויף פּשוטן מאַמע–לשון האָבן די ייִדישיע מאַסן זייער אמונה, פּשוטע ליבע און טרײַשאַפֿט אויסגעדריקט. עד–היום זאָגן גרויסע ראשי–ישיבֿות זייערע שיעורים אויף ייִדיש.
אַזאַ ׳׳תּיק׳׳ איז זיכער הייליק, כאָטש זײַן קדושה איז ניט קיין אַבסאָלוטע, נאָר אַן אָפּגעלײַטעטע, אין דעם גדר פֿון תּשמישי–קדושה.
אויפֿהאַלטן דעם ׳׳תּיק׳׳ איז אַ גרויסער זכות!
בריוו אין טאָג–מאָרגן זשורנאָל, דעם 24סטן פֿעברואַר, 1961]
On Yiddish
I am not a Yiddishist, who believes that this language stands alone with its own absolute worth. But I am a “Gemore-Yid,” a Gemara Jew, and I know that holiness and absolutism are not always identical.
The Halachah formulated two conceptions of holiness:
1. Gufei-Kedushah [inherent sanctity]
2. Tashmishei-Kedushah [secondary, functional sanctity]
And ruled that one should save from a fire on Shabbos not only the Sifrei-Torah, but also the embroidered covers in which they are bundled, and not only tefillin, but also the pouches in which they lie. Therefore, the Yiddish language, despite the fact that she is not considered among Gufei-Kedushah, certainly belongs to the category of Tashmishei-Kedushah, which is also holy, and which one must protect with all one’s strength.
Is there, then, a nicer “case,” in which the holiest Sifrei-Torah were, and still are, wrapped in than Yiddish? This is the language in which the Rama, the Maharshal, the Vilna Gaon, R’ Chaim of Volozhin and other gedolei Yisroel learned Torah with their students. In Yiddish the Ba’al Shem Tov, the Maggid of Mezritch, and the Alter Rebbe explained secrets from the creation of the world. In this simple mame-loshn did the Jewish masses express their faith, simple love and devotion. Even today, prominent roshei-yeshivos give their Torah lectures in Yiddish.
Such a “case” is very holy, although its holiness is not absolute, only through its function, in the category of Tashmishei-Kedushah.
Maintaining this “case” is a huge zechus [privilege]!
